Kabe’nin 200 yıllık tasviri Topkapı Sarayı’ndan gün yüzüne çıktı
admin 
Müslümanların kıblesi olan Kabe’nin 19. yüzyıla ilişkin manzarasını yansıtan “Mescid-i Haram” tablosu gün yüzüne çıkarıldı.
Türkiye’nin en güçlü tablo koleksiyonuna sahip Ulusal Saraylar Başkanlığı’na bağlı konservasyon ve onarım atölyelerinde, Mescid-i Haram’ı detaylarıyla resmeden 200 yıllık nadide bir tablo üzerinde çalışılıyor.
Restorasyon uygulamalarının gelecek ay tamamlanması planlanan bu özel tablo, Kabe’nin sadece bir ibadet merkezi değil, tıpkı vakitte hatırlanmak, korunmak ve gelecek jenerasyonlara aktarılmak istenen bir kültürel hafıza yeri olduğunu belgeliyor.
“Kabe-i Muazzama ve buradaki ibadet halleri resmedilmiş”
Milli Saraylar Lider Yardımcısı Prof. Dr. Abdülhamit Tüfekçioğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Topkapı Sarayı’ndaki dokuma atölyesinde yapılan onarım çalışmalarına ait bilgiler verdi.
Osmanlı sanatında 17. ve 18. yüzyılda Kabe-i Muazzama ile ilgili sanat çalışmalarında bir ekip yeni uygulamalar görüldüğünü belirten Tüfekçioğlu, “Bunlardan bir tanesi Kabe tasvirli çiniler, levha uygulamaları, Kabe-i Muazzama, Medine-i Münevvere, Haremeyn bölgesi dediğimiz bu bölgenin resmedilmesi. Bunlar Peygamber Efendimizin bilhassa fiziki durumunu tabir eden Hilye-i Saadet (Resulullahın görünüşü) dediğimiz bu levhalarda bilhassa alın zirvelik kısımlarında Medine-i Münevvere’nin, Kabe-i Muazzama’nın tasvir edildiği levhalar. Bunların kimi vakit bu türlü küçük, kimi vakit bağımsız levhalar halinde resmedildiğini görüyoruz. 18. yüzyıla hakikat arttığını da görmekteyiz.” dedi.
Topkapı Sarayı Harem Dairesi’nde Kara Ağalar Taşlığı denilen bir kısım bulunduğunu, buradaki ağaların Kabe-i Muazzama ve Haremeyn bölgesiyle ilgili yapılacak her tıp faaliyetten sorumlu olduklarını anlatan Tüfekçioğlu, şunları kaydetti:
“Surre Alayı, padişah ismine yıl boyunca hac vakti gidecek ikramlık eşyaları ve ibadetle ilgili yapılacak hazırlıkları yürütmekte. Hükümdar ismine hac buyruğu tayin edildiği vakit hac mevsimden evvel yola çıkıyorlar ve bu alana varıyorlar. Tekrar hükümdar ismine hac buyruğu Arafat’ta vakfe misyonunu söz ediyor. Hükümdar ismine oradaki her türlü işlerden o sorumlu. Bu Kabe-i Muazzama’nın levhasında da insanların, figürlerin kimilerinin yüz sınırları Anadolu insanı formunda, kimilerinde da bilhassa Afrika, Habeş, Somali bölgesinin insan yüzlerini resmetmişler. Yani Kara Ağalar Taşlığı, isminden da anlaşılacağı üzere bu bölgenin insanları. Burada biz her iki insan yüz çizgilerini da görmekteyiz. Bilhassa Kabe’nin etrafında elbiseleriyle, nesilleriyle, ibadetle ilgili işleri takip eden beşerler var. Bir de devlet ismine vazife yürüten, fesleriyle devlet resmi tarafını söz eden insan tasvirleri var. Bunlar bize hem oradaki tarihlendirmeye yardımcı olmakta hem de saray ehliyle buradaki görevin sürecini anlamamıza imkan tanımaktadır. Mesela üniformalı olan tasvirlerde fesin kullanımı var.”
“Bütün süreçler bittikten sonra ziyarete açılacak”
Tüfekçioğlu, ayrıyeten Topkapı Sarayı’nın depolarında çeşitli tabloların bulunduğunu, Ulusal Sarayların bir grup mimari yerleri restore edip, depolarda bu vakte kadar koruma edilmiş levhaları halkla buluşturduğuna işaret ederek, “Tabii ki vitrine eserler taşınırken bunların elden geçirilmesi, en azından onarıma uygun yapılması gerekenler varsa onlar yapılıyor. Bu levha da onlardan bir tanesi. Tahminen bir ya da bir buçuk ay sonra bütün süreçler bittikten sonra ziyarete açılacak.” diye konuştu.
Tablodaki 19. yüzyıla ilişkin tasvirlere ve geçmişte arife günlerinde Topkapı Sarayı’nın Hırka-ı Saadet Dairesindeki uygulamalara ait bilgiler veren Prof. Dr. Abdülhamit Tüfekçioğlu, şunları anlattı:
“Hırka-ı Saadet Dairesi’nde Kur’an-ı Kerim okuyan hafızın bulunduğu bir yükselti ve yerde kıble istikametini gösteren bir taş var. Hükümdar da hacılar Arafat’ta vakfeye durduğu vakit duaya buradan katılmış oluyordu. Yani o da birebir heyecanı duymuş oluyordu. Gerek hükümdar, gerek harem ehli yani Valide Sultanlar, başka beşerler oraya duydukları hasreti bunlarla anlamaya çalışıyorlar. Kabe-i Muazzama nasıl bir mimari? İbadet formları nasıl? Beşerler nasıl davranıyorlar? Bugün nasıl merak edip de (Kabe’den) fotoğraf görmek istiyorsak o vakit da giden gelenlerin çizmiş olduğu bu minyatürlerden ya da çini üzerine resmedilmiş tasvirlerden anlamak istiyorlardı. Bir de ‘Delail-ül Hayrat kitapları var. Hem ibadetin nasıl yapılacağı hakkında evvelce bilgi edinmek hem de o tarafa yanlışsız bir ilgi ve inancı gereği, bilhassa Peygamber Efendimize salavat-ı şerife getirmeye vesile olsun diye bunları yapmış oluyorlar.”
Eserde şimdi bir sanatkar imzası tespit edilmediğini aktaran Tüfekçioğlu, “Tabii ki araştırma devam ediyor. Nasıl bu duvarlarda mimari onarım yapılırken raspa sıva altından bazen bir yazıya, imzaya, tarih bilgisine rastlanıyorsa, bu levhalar üzerinde de mor ötesi ışık üzere birtakım ayrıntı incelemelerde kayıp imza yahut bilgiye rastlanabiliyor.” dedi.
Kabe’nin 200 yıllık tasviri birinci sefer gün yüzüne çıkıyor
Bugüne dek sergilenmeyen ve 19. yüzyılın başlarında yapıldığı düşünülen tablonun ressamı bilinmese de tabloda resmedilen Osmanlı askerlerinin üniformaları, yapıtın Sultan Abdülmecid devrine ilişkin olduğuna işaret ediyor.
Çerçevesiyle birlikte 103 santimetreye 133 santimetre ebadındaki eser, periyodun kutsal topraklara dair müşahede ve betimlemelerini gösteren sahneleriyle hem tarihi hem de kültürel katmanlar barındıran özgün bir kaynak niteliği taşıyor.
Klasik Türk sanatlarından minyatür temelli tabloda, Kabe’yi tavaf edenler, ihramlı erkekler, bayan figürleri, zemzem kuyuları ve testilerinin yanı sıra üniformalı Osmanlı askerleri, Makam-ı İbrahim, Hicr-i İsmail ve Mimar Sinan’ın imzasını taşıyan revaklar üzere kutsal yapılar da yer alıyor.
Bazı yapıların bugün varlığını yitirmiş olması, yapıta tarihî bir derinlik katarken, çizimlerdeki titizlik, periyodun mimari ve toplumsal yapısına dair detaylı bilgi sunuyor.
Çerçevesi de tablo üzere sanat yapıtı olma özelliği taşıyor
Eserin kendisi kadar dikkat cazip olan, çiçek motifleriyle üç boyutlu olarak dekore edilmiş, sekiz paftaya ayrılan ahşap çerçevede, metal tellere ipek iplik sarılarak yapılmış çiçek sapları, kağıt ve kumaştan hazırlanmış çiçek başlıklarına monte edilmiş biçimde bulunuyor.
Çıtaların üzerine macun uygulanarak kabartı verilmiş, akabinde kırmızı kadife kaplanarak altın yaldızlı bordürlerle bezenmiş çerçevede metal pençelerle sabitlenen bu alanlar, el dövmesi çivilerle monte edilmiş.
Zamanla oksitlenen metal kesimler ve paslanmış çiviler, çerçevenin yaşını ve sanatkarane işçiliğini gözler önüne seriyor.
Detaylı bir onarım planı hazırlandı
Farklı üretim tekniklerini ve sanat alanlarını bir ortaya toplayan tablo ile ilgili ayrıntılı bir onarım planı hazırlandı. Plan çerçevesinde belgeleme süreçleri tamamlanarak mikroskobik ve infrared incelemeler yapıldı.
Ön ve art yüzey paklığı, sağlamlaştırma, müdafaa ve bakım üzere süreçlerden geçirilen yapıtın çerçevesindeki çiçekli alanların onarımına devam ediliyor.
Restorasyonun gerisinde bugüne kadar hiç sergilenmemiş olan bu eser birinci sefer sanatseverlerle buluşturulacak.
Yazar Hakkında
