Polonya seçimi ideolojik referandum niteliğinde
admin Doğu Avrupa bölge uzmanı Emrah Dokuzlu, Polonya Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin perde ardını ve seçimin stratejik değerini AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Polonya, 1 Haziran Pazar günü Cumhurbaşkanını seçmek için tekrar sandığa gidecek. Varşova Belediye Başkanı ve liberal Sivil Koalisyon (KO) adayı Rafal Trzaskowski ile 2015-2023 yılları ortasında iktidarda olan merkez sağ Hukuk ve Adalet Partisi’nin (PiS) desteklediği Ulusal Anma Enstitüsü (IPN) Başkanı Karol Nawrocki arasında ikinci tur Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılacak.
İlk cinste Trzaskowski, yüzde 31,4 oy alarak yüzde 29,5 oy alan rakibine karşı üstünlük sağladı ve iki aday şu anda anketlerde başa baş gidiyor. Seçim sonucu Polonya’nın önümüzdeki yıllarda nasıl yönetileceği açısından son derece kıymetli olmakla beraber, Polonya’nın Avrupa Birliği (AB) ile ilgilerine ve iç siyasetteki toplumsal kutuplaşmasına da direkt tesir edeceğe benziyor. İki aday ortasındaki farkın çok yakın olması 2023 yılında yapılan parlamento seçimlerinde yaşanan çekişmenin Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de devam ettiğini gösteriyor.
Seçiminin ikinci tipi, yalnızca bir Cumhurbaşkanı seçimi değil, birebir vakitte ülkenin ideolojik tarafını belirleyecek bir referandum niteliğindedir. Anketler, seçimin çok yakın geçeceğini gösteriyor. Bu sebeple kararsız seçmenlerin vereceği karar, seçim sonucunu belirleyebilir. İştirakin rekor düzeyde olacağı kestirim edilen bu seçim sırf iç politikayı değil, tıpkı vakitte ülkenin AB içindeki pozisyonunu ve global sahnedeki duruşunu da şekillendirecek. Polonya siyasetinde kürtaj, LGBT, Rusya-Ukrayna Savaşı, Ukraynalı mültecilerin durumu, güvenlik, hukukun üstünlüğü ve yargı bağımsızlığı üzere bahisler, seçmenlerin kararını etkileyen esas gündem hususları olacak.
Liderlerin profilleri ve stratejileri
Sivil Koalisyon’un adayı Rafal Trzaskowski, 2018’den bu yana Varşova Belediye Başkanlığı vazifesini yürütüyor. 2020 yılında Polonya Cumhurbaşkanlığı için adaylık yarışına girmiş fakat Duda’ya karşı kaybetmişti. Trzaskowski, adaylığı sürecinde güvenlikten iktisada, endüstriden toplumsal mevzulara ve mahallî yatırımlara kadar uzanan beş ana başlıktan oluşan bir program sundu.
Güvenlik Paktı önerisiyle savunma politikasını parti tartışmalarının dışına çıkarmayı hedefleyen plan, Polonya Cumhurbaşkanı ve tüm siyasi kümelerin iştirakiyle sistemli olarak toplanacak bir Ulusal Güvenlik Kurulu kurulmasını, savunma harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) yüzde 5’ine çıkarılmasını ve yerli silah endüstrisinin güçlendirilmesini öngörüyor.
Programın ‘Sosyal Hayatta Sağduyu’ başlıklı kısmı ise kürtaj yasasının gevşetilmesini, in vitro tedavi programlarının desteklenmesini ve Ukrayna vatandaşlarına yönelik 800+ yardımının yalnızca Polonya’da yaşayan ve çalışanlarla sonlandırılmasını içeriyor.
Trzaskowski seçim stratejisinde, liberal ve AB yanlısı bir duruş sergiliyor. Genç ve kentli seçmenleri amaç alarak, toplumsal medya ve kamu etkinlikleriyle bu kümesi mobilize etmenin yanı sıra Polonya Halk Partisi (PSL) ve Polonya Meclis Başkanı Szymon Franciszek Holownia üzere isimlerden dayanak alarak geniş bir koalisyon oluşturmayı amaçlıyor.
Trzaskowski, demokratik ıslahatları savunma ve iklim değişikliği üzere mevzularda AB yanlısı duruşunu, toplumsal siyasetlerde kürtaj hakları, LGBT+ hakları liberal tutumuyla destekleyerek, liberal seçmenleri kazanmaya çalışıyor. Trzaskowski’nin seçimdeki başarısı merkez ve sol seçmenleri bir ortaya getirmesine bağlı olacak. Fakat, Polonya Başbakanı Donald Tusk hükümetine yönelik olumsuz görüşlerden nasiplenmesi de olası gözüküyor.
Trzaskowski’nin tersine Karol Nawrocki direkt siyaset kökenli bir isim değil. Bu durum, onu siyaset sahnesine taşıyan PiS’in daha evvel yıpranmamış, hükümetten bağımsız ve sivil bir aday olarak sunmayı planladığını gösteriyor.
Bu planın şu anda ne kadar başarılı olacağı muallak lakin Nawrocki muhafazakar ve kırsal seçmenlere odaklanarak PiS’in klâsik tabanını konsolide etmeyi ve sağ popülist oyları çekmeyi hedefliyor. Nawrocki Muhafazakar ve milliyetçi pahalara odaklanırken, yasadışı göç, mülteci ve yabancı aykırılığı ile euroya geçişi reddeden siyasetler öneriyor. Tıpkı vakitte ABD ile olan bağlarını, bilhassa Lider Donald Trump ve etrafıyla alakalarını vurgulayarak, çok sağa yakın ve güvenlik korkusu taşıyan seçmenleri kendine çekiyor.
Sağ kanadı birleştirmedeki başarısı sayesinde, birinci çeşitte yüzde 14,81 oy alan Slawomir Mentzen ile yüzde 6,34 oy alan Grzegorz Braun’un destekçilerini kazanması, Nawrocki’nin Cumhurbaşkanı seçilmesini sağlayabilir. Lakin, Trzaskowski’nin sürpriz bir formda Slawomir Mentzen destekçilerinden oy devşirme ihtimali de kelam konusu.
Trzaskowski, geniş bir koalisyon oluşturarak merkez ve sol seçmenleri çekmeye odaklanırken, Nawrocki sağ kanadı konsolide etmeye çalışıyor. Trzaskowski, liberal kıymetler ve genç seçmenlerle kentli tabanı hedeflerken, Nawrocki muhafazakar ve sağ popülist oyları birleştirme stratejisi izliyor.
Nawrocki, güvenlik konusunda Trzaskowski’den farklı olarak, Polonya’nın en kıymetli güvenlik garantörünün ABD olduğunu savunuyor. Bu yüzden ABD ile yakın alakaların sürdürülmesine öncelik veriyor ve NATO dışında bağımsız bir Avrupa savunma gücü oluşturulmasına karşı çıkıyor.
AB-Trump çekişmesi
Genel olarak, Trzaskowski AB tarafından desteklenirken, Nawrocki ABD’den, bilhassa Trump ve takımından takviye alıyor. Bu durum, seçimin kıymetinin artmasının Polonya’nın bu iki güç ortasında bir çekişme alanı olduğunu gösteriyor.
Karol Nawrocki hakkında, birinci tıp ve ikinci tur seçimleri öncesinde şahsi hayatına ait olumsuz içerikli belgelerinin servis edilmesi ve bu haberlerin yüklü olarak AB medyasında geniş yer bularak köpürtülmesi AB için birinci tercihin Nawrocki olmadığını açıkça gösteriyor.
ABD’den kimi Cumhuriyetçi milletvekilleri, AB’ye bir mektup yazarak, eski ABD Başkanı Barack Obama, ABD’li milyarder George Soros ve küreselci kümelerin Polonya’daki Cumhurbaşkanlığı seçimlerine müdahale etmeye çalıştığı’ telaşlarını lisana getirdi. Ayrıyeten, Trump’ın İç Güvenlik Bakanı Kristi Noem, geçtiğimiz günlerde Polonya’da yaptığı konuşmada seçmenlere Nawrocki’yi lider olarak seçmeleri davetinde bulundu. Trump da bu ayın başında Beyaz Saray’da Nawrocki ile bir ortaya geldi. Bu gelişmeler, tarafların dayanağının netleştiğini gösteriyor.
Olası senaryoda Trzaskowski’nin liberal duruşu, muhafazakar bir ABD idaresiyle sınırlı-kontrollü tansiyonlar yaratabilir, lakin NATO’nun stratejik öncelikleri bu görüş farklılıklarını gölgede bırakır. Nawrocki’nin ABD’ye yakınlığı, bilhassa savunma ve güç alanlarında daha ağır işbirliği getirebilir. Trzaskowski’nin zaferi, Polonya’yı AB’nin merkezine taşırken, Nawrocki’nin kazanması ise AB ile tansiyonları artırabilir. AB fonları, Trzaskowski için ekonomik bir avantaj, Nawrocki için ise bir risk oluşturuyor. Polonya’nın 2023’te AB’den aldığı 20 milyar euroluk katkı, bu alakaların ekonomik ehemmiyetini ortaya koyuyor.
Trzaskowski’nin seçilmesi durumunda, Polonya’nın AB ile daha yakın işbirliği kurması ve hukukun üstünlüğünü temel alan siyasetler izlemesi bekleniyor. Bu sayede AB fonlarına erişim artabilir. Öte yandan, ABD ile ilgiler NATO çerçevesinde istikrarlı ve pragmatik bir halde devam eder.
Nawrocki’nin seçilmesi, bilhassa savunma ve güç alanlarında ABD ile alakaların güçlenmesini sağlar. Lakin bu durum, AB ile gerginliklere yol açabilir ve AB fonlarının kaybedilme riskini artırabilir.
Seçim sonucu ne olur?
Polonya seçimlerinde genel temayül, ülkenin muhafazakar doğusunun Nawrocki’ye daha liberal batısının ise Trzaskowski’ye oy vereceği istikametindedir. Trzaskowski’nin, yurt dışında oy kullanan Polonya vatandaşlarından büyük oranda dayanak alması bekleniyor.
Buna karşılık Nawrocki’nin Birleşik Krallık ve Almanya üzere Batı Avrupa ülkelerindeki diasporaya kıyasla çoklukla daha muhafazakar olan ABD’deki büyük diaspora ortasında tercih edileceği kestirim ediliyor. Yeniden de ülke genelinde seçim sonucunu belirleyecek olan, kararsız seçmenlerin hangi tarafta oy kullanacağı olacak.
Trzaskowski’nin kazanması, Tusk hükümetine yeni bir ivme kazandıracak. Bu da, bir sonraki parlamento seçimlerinden evvel takviye tabanını güçlendirmesi ve seçmenlerdeki motivasyonu tekrar artırması için bir fırsat yaratacak. Lakin Nawrocki’nin kazanması halinde hükümet, parlamento periyodunun geri kalanında Cumhurbaşkanı’ndan direnç görmeye devam edecektir.
Nawrocki’nin kazanması, PiS’in 2027’de yapılacak parlamento seçimlerinde tekrar iktidara gelme umudunu güçlendirecek siyasi bir ivme yaratacaktır. Bu durum, hükümetin düşmesi ya da erken seçim ihtimalinin gündeme gelmesi üzere temayülleri artırabilir.
Nawrocki’nin siyasi tecrübesizliğinden mütevellit mağlubiyeti durumunda bile PiS içinde yükseleceği, Eski Cumhurbaşkanı Lech Kaczynski’nin ona siyasi yatırım yaptığı ve bu seçim sürecinin Nawrocki’yi ülke çapında tanınan bir figür haline getireceği tarafında görüşler var. Öte yandan, Nawrocki’nin Cumhurbaşkanı seçilmesinin Polonya’da siyasi istikrarsızlığı artırabileceği istikametinde kaygılar de kelam konusu.
Sonuç olarak, bu seçim yalnızca Nawrocki ile Trzaskowski ortasındaki rekabeti değil; tıpkı vakitte muhafazakarlarla liberaller, ulusalcılarla küreselciler ve ABD ile AB ortasındaki çekişmeyi de yansıtıyor. Lakin hangi açıdan bakılırsa bakılsın, Polonya bu seçimi atlatabilecek güçlü bir demokrasi geleneği ve tecrübesine sahip.
Öte yandan, seçimlerden sonra, toplum neredeyse ikiye bölünmüşken, Polonya’nın önünde gergin günler ve haftalar olduğuna dair pek çok gösterge var.
[Emrah Dokuzlu, Polonya Bilimler Akademisi Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü’nde (GSSR) Avrupa’daki Türklerin politikleşme süreci hakkında akademik çalışmalar yapmıştır, Polonya siyasetiyle ilgili çalışmalar da yapmaktadır.]
Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.
Yazar Hakkında
